دانش‌آموخته حوزه علمیه، پژوهشگر گروه تاریخ اندیشه معاصر مؤسسه امام خمینی و دانشجوی دکتری انقلاب اسلامی
چکیده
این مقاله در پی تبیین راهکارهای فرهنگی لازم برای رسیدن به «تمدن اسلامی زمینه‌ساز، در دوران معاصر» است. این راهکارها عبارتند از: ایجاد و ارتقای خودآگاهی تمدنی؛ تقویت و ترویج معارف به صورت جامع؛ فراگیر کردن امید و اعتماد به نفس نسبت به احیای تمدن اسلامی؛ گسترش و ارتقای «سعه صدر اسلامی». سعه صدر یکی از اخلاق پسندیده فردی و اجتماعی است که در روایات و آیات قرآن به آثار متعدد آن اشاره شده است. خداوند، یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های اخلاقی پیامبر اسلام6 را که سبب توسعه و تبلیغ اسلام شد، سعه صدر فوق‌العاده آن حضرت نام برده است. در آیات متعددی به پیامبر و مسلمانان دستور داده شده است تا با غیر مسلمانان با سعه صدر و ملاطفت برخورد شود تا آنان را به شنیدن سخن حق، تشویق کند. امیرالمؤمنین علی7 سعه صدر را سبب ریاست و آقایی یا ابزار جدایی‌ناپذیر ریاست می‌شمارند. این فرموده امام نه فقط مخصوص شخص رئیس، بلکه لازمه ریاست و حکومت است. سعه صدر اسلامی که در کتاب‌های تاریخ تمدن، گاهی از آن به «تساهل و تسامح» تمدنی یاد می‌شود، از جهات مختلفی سبب تحقق، حفظ و گسترش دامنه «تمدن نوین اسلامی» خواهد بود. وقتی در یک جامعه، نسبت به مخالفان عقیدتی یا سیاسی، با سعه صدر و شکیبایی برخورد شود، از یک سو، زمینه مساعد برای طرح و نقد آرای گوناگون را فراهم می‌سازد و از سویی، صاحبان اندیشه و نظر را برای حضور و اقامت در چنین جامعه‌ای تشویق و امیدوار می‌کند. تجربه تمدن شکوه‌مند اسلامی در قرون نخستین، شاهد صحت این ادعاست که مسلمانان با حُسن سیره و سعه صدری که بر خلاف منش عربی پیش از اسلام و تنها به برکت تعالیم قرآنی و مجاهدت‌های پیامبر یافته بودند، زمینه حضور دانشمندان بزرگی از ملل و ادیان دیگر را در دنیای اسلام فراهم کردند و این حضور فرهنگی، در کنار خودباوری دینی و فرهنگی و فعال مسلمانان، قرون دوم و سوم و چهارم اسلامی را شکوفا کرد.
