استادیار گروه قرآن و متون اسلامی دانشگاه معارف اسلامی قم
چکیده
پیدایش جریانها و تحولات فرهنگی، سیاسی جوامع اسلامی یکی از مهمترین مسائلی بوده است که همواره مورد توجه معصومان: بوده است. روایت بطشه یکی از آن روایاتی است که درقالب یک سؤال وجواب کوتاه، درصدد ترسیم چند چالش اساسی پیش از ظهور و منشأ آنها برآمده است؛ از جمله فشار و مقابله شدید سیاسی، فرهنگی عربستان با نشر معارف و فرهنگ شیعه و پنهان گشتن تدریجی علوم اهلبیت: در آنجا و جریان اختلاف و نزاع درونی شیعیان. منشأ همه مشکلات در روایت، بسته به جریان فکری حاکم بر عربستان است و در نهایت، با بشارت تحقق جمیع خیر، به مهمترین چالش روانی شیعیان عصر ظهور، در مواجه با حوادث متصل به ظهور سامان داده است. از جمله فقرههای روایت مذکور، مخفی گشتن تدریجی علم مانند خزیدن مار به آشیانه خود، از روی ترس، در منطقه بین دو مسجد مسجدالحرام و مسجدالنبی است. علم با توجه به مبادی مشتقِ عالِم مطرح گردیده است. پنهان گشتن معارف اصیل اسلامی به واسطه سختگیری شدید حکام عربستان و انتشار دروغ و شایعه در جوامع شیعی به عنوان دو منشأ اساسی اختلاف و نزاع معرفی شده است. این وقایع به صورت فَترت و دوره متصل با ظهور اتفاق میافتد. بنابراین امام با طرح سؤال ابتدایی، چند چالش اساسی شیعیان عربستان و سایر جوامع را مطرح کرده و با اشاره به منشأ آن، زیرکانه راه نفوذ و مقابله با آن را اشاره کرده است. نیز ذهنیت ابان به عنوان راوی حدیث مذکور را نسبت به چالش غیبت امام زمان؟عج؟ و حوادث مرتبط با آن را آماده کرده است، و فشار روانی او و جمیع شیعیان را با بشارت امیدبخش ظهور تسکین داده است.