پژوهش های مهدوی۲۴۲۳-۷۶۵۵41620160320التوقیت من منظار العلامة البهاری الهمدانی (م. 1333 ق)
استناداً إلى کتاب تحت عنوان "قامعةاللجاج"توقیت از دیدگاه علامه بهاری همدانی (م1333ق) بر پایه رساله «قامعة اللجاج»530125236FAاحمد رنجبری حیدرباغیکارشناس ارشد کلام شیعه دانشگاه ادیان و مذاهبJournal Article20210130واحدة من الأضرار الجسیمة التی تهدد المجتمع المعتقد بالمهدویة هی مسألة التوقیت لظهور الإمام المهدی4، فهناک العدید من الأحادیث التی وردت فی المصادر المهدویة تذم تعیین الوقت لظهور الإمام المهدی4.<br />ولکن مع ذلک، یمکن العثور علی قدر ملفت للنظر فی المصادر المکتوبة حول مسألة التوقیت.<br />وعدا هذه الروایات، هناک آثار أخرى فی مقابل ظاهرة تعیین الوقت للإمام المهدی ذکرها العلماء المسلمین وهی مدونة فی مناهجهم الحدیثیة، الفقهیة، والکلامیة، و...الخ.ویشکل معظمها مادة مکتبیة للمخطوطات فی مکتبات تتضمن مخطوطات.<br />قام العلامة محمد باقر البهاری الهمدانی (م. 1333 ق) بتألیف ثلاثة آثار فی مواجهة <br />ظاهرة التوقیت:<br />1. الأثر الأول فی موضوع استحالة التوقیتوهذا الکتاب هو لحد الآنفی عداد الکتب المفقودة،ولم یعثر علی کتابه بخط ید المؤلف.<br />2. الأثر الآخر هو فی موضوع بیان الحکمةفی عدم تعیین الظهور.<br />3. أما الأثر الثالث فهو بعنوان "قامعة اللجاج"<br />وهو فی ردّ التوقیت بأسلوب کلامی وعقلی.<br />فقد ذکر فیه المؤلف أصناف الموقتین،ومنها:علم الأئمة: بزمان الظهور، وعدم قدرة الإنسان العادی على تحدید وقت ظهور (ما عدا النبی والإمام)،و کیفیة معرفة وتحدید زمان الظهور عن طریق عموم الروایات مثل " ملء العالَم من الظلم".<br />وأخیرا، معرفة وتحدید زمان الظهور عن طریق الروایات المشتملة علی " حساب الجفری" من وجهة نظر العلامة البهاری قد تناولها المؤلف علی ضوء کتابه"قامعة اللجاج".یکی از آسیبهای جدی جامعه مهدیباور، وقتگذاری (توقیت) برای ظهور امام مهدی4 است. در منابع مهدوی، روایات متعددی در نکوهش تعیین وقت برای زمان ظهور امام مهدی4 وجود دارد. با این حال، شماری درخور توجه از وقتگذاری، در منابع مکتوب یافت میشود و جریان توقیتگر، گاه دست به توقیت میزند. بهجز روایات، آثاری دیگر در رویارویی با جریان تعیین وقت ظهور امام مهدی4 وجود دارد که توسط دانشمندان اسلام با رویکردهای حدیثی، فقهی، کلامی و... به نگارش درآمده است. این آثار بیشتر به صورت ماده کتابخانهایِ نسخه خطی، در کتابخانههای دارای نسخ خطی یافت میشود. علامه محمدباقر بهاری همدانی (م1333ق) سه اثر در مواجهه با جریان توقیتگرا تألیف کرده است. یکی از آثار وی در موضوع محال بودن توقیت است که تا کنون مفقود مانده و دستنویسی از آن کشف نگردیده. دیگری در موضوع تبیین حکمت عدم تعیین ظهور است و سومین اثر وی با نام <em>قامعة اللجاج</em> در رد توقیت به شیوه کلامی و عقلی تألیف شده که نویسنده در نوشتار پیش رو، اصناف توقیتکنندگان، علم امامان: به زمان ظهور، عدم توانایی شناخت و تعیین زمان ظهور توسط انسان (غیر از نبی و امام)، شناخت و تعیین زمان ظهور از طریق عموم روایات «علایم ظهور»، شناخت و تعیین زمان ظهور از طریق روایات «پر شدن جهان از ظلم» و سرانجام، شناخت و تعیین زمان ظهور از طریق روایات «مشتمل بر حسابات جفری» را از دیدگاه علامه بهاری بر اساس <em>قامعة اللجاج</em> بررسی میشود.پژوهش های مهدوی۲۴۲۳-۷۶۵۵41620160320تحلیل التحدیات المتمثلة فی تعزیز الثقافة الممهدة للظهور فی العصر الحدیث من خلال تقدیم بعض الحلولالمقترحةتحلیل چالشهای ترویج فرهنگ زمینهساز ظهور در عصر حاضر به منظور ارائه راهکارهای پیشنهادی3164125237FAرضا جعفریهرندیاستادیار گروه علوم تربیتی دانشگاه قمJournal Article20210130هدفت هذه الدراسة إلى تحلیل التحدیات المتمثلة فی تعزیز الثقافة الممهدة للظهور فی العصر الحدیث من خلال تقدیم بعض الحلول والمقترحات بأسلوب وصفی-تحلیلی. ومن أجلجمع البیانات اللازمة،فقد تم جمع المصادر وما یتصل بذلک من موارد فی قصاصات لتدوین الملاحظات،ومن ثم تجزئتها وتحلیلها بأسالیب کیفیة.و تشیر النتائجمن بین التحدیات المتمثلة فی تعزیز الثقافة الممهدة للظهور إلى عدم وجود حاجة من قبل المخاطبین ، وعدم کفایة العرض، المفاهیم الخاطئة، أسئلة لم تتم الإجابة عنها، وتتبع احتیاجاتهم فی أفکار الآخرین والمکر والخداع من الشیطان.<br />ونظرا لهذه التحدیات، فقد وضعت ستراتیجیات عدیدة، مثل: تحویل التهدیدات إلى فرص، وخلق صلات باطنیة بین الوجهتین الداخلیة والخارجیةالحقائق المهدویة، وإنشاء الرابطة فی أوساط الناس بین الخارج والداخل، الاستفادةمن نقاط الزیارة الکبیرة، إظهار الفقر والحاجة البشریة إلى إمام العصر4،إظهار ضرورة الرجوع إلى الحجّةالحیالإلهی،إظهار محور العدالة فی الفکر المهدوی،الانتظار المداوم والمستمر، تنقیة الحقائق المهدویة عن الاعوجاج فی الفهم،التخلق بالأخلاق المهدویة،نوعیة المنحى والکیفیة المحوریة،العرض المناسب، التطور التدریجی للبرامج، بما فی ذلک مقترحات لمواجهة التحدیات المتمثلة فی تعزیز ثقافة الإعدادوالتمهید للظهور.این پژوهش با هدف تحلیل چالشهای ترویج فرهنگ زمینهساز ظهور در عصر حاضر به منظور ارائه راهکارهای پیشنهادی، به روش توصیفی _ تحلیلی انجام شده است. به منظور گردآوری دادههای لازم، منابع موجود و مرتبط با استفاده از فرمهای فیشبرداری از منابع، جمعآوری شده و با شیوههای کیفی، مورد تجزیه و تحلیل قرارگرفته است. نتایج پژوهش بیانگر آن است که احساس عدم نیاز از سوی مخاطبان، عرضۀ نامناسب، پندارهای نادرست، پرسشهایی بیپاسخ، پیجوییِ نیازهای خود در اندیشههای دیگران و کید و مکر شیطان از جمله چالشهای موجود در راه فرهنگ زمینهسازی ظهور است. با توجه به چالشهای موجود، راهکارهایی چون تبدیل تهدیدها به فرصتها، ایجاد پیوند درونی میان دو وجهۀ بیرونی و درونی حقایق مهدوی، ایجاد پیوند میان این بیرون و درون در مردم، استفاده از نکات زیارت جامعۀ کبیره، نمایاندن فقر و نیاز انسان به امام عصر4، نمایاندن ضرورت رجوع به حجّت حیّ الهی، نمایاندن عدالت محوری در اندیشۀ مهدویت، انتظار مداوم و پیوسته، پیرایش حقایق مهدوی از کژفهمیها، تخلّق به اخلاق مهدوی، کیفیت محوری، عرضه مناسب، توسعۀ تدریجی برنامهها از جمله پیشنهادهایی برای مقابل با چالشهای ترویج فرهنگ زمینهسازی ظهور است.پژوهش های مهدوی۲۴۲۳-۷۶۵۵41620160320تحلیل قیمة کرامات المدعین بمنظار العرفان الإسلامیبررسی ارزش کرامات مدعیان از نگاه عرفان اسلامی6584125238FAابوالفضل هاشمی سجزهایدانشجوی دکتری حکمت متعالیهJournal Article20210130للبحث عن الکرامات وخوارق العادات أبعاد مختلفة، بما فی ذلک قیمتها وأهمیتها للشخص الذی یدعی الکرامة، وللآخرین الذین یواجهون هذا الادعاء.<br />تهدف هذه الدراسة فی منظار العرفاء المسلمین إلی تقدیم إجابات عن هذا السؤال، وتجنبالأضرار، و منها:<br />الافتتان علی أثر مشاهدة خرق للعادة التی قد تؤثر على الإنسان المشاهد لها.<br />إن وجود المدعین للولایة وعلى وجه التحدید المدعین للمهدویة وإیجاد حلقاتمنحرفة مختلفةفی هذه الأوساطهو لمعرفة ضرورة الحاجة لهذه الدراسة والبحث.<br />ومن نتائج هذا البحث للکرامة الحقیقیة:<br />معرفة الله و التخلق بأخلاق الله لا مجرد التصرفات الظاهریة فی الطبیعة.<br />إذ لا یلتفت أولیاء الله الحقیقیینإلی خرق العادات،ولا یکتمونها، ویرون أن التصرف بها فی محضر الله تعالى خلافاً للأدب!والانشغال فی خرق العادات والغفلةعن معرفة الحق قد یسوقهم إلی استخدام المکر والحیلة واستدراجهم فی الحق.<br />ومن بینالأضرار التی تلحق بالمجتمع وتؤدی به من خلاله إلی الانجراف به إلی المستنقع:<br />الانجرار طواعیة وراءالمدعین لإثبات ادعاءاتهم من خلال القیام بأعمال خارقة للعادة و الکرامات.<br />ومن نتائج هذا البحث أیضاً: لیس کل عمل خارق للعادة یعدّ کرامة،و الإنسان الصالح <br />تحدیداً هو من له الکرامة، إلا إنه لا یستخدم کرامته کوسیلة لجذب انتباه الآخرین وجمع المریدین حوله.بحث درباره کرامات و خوارق عادات، ابعادی گوناگون دارد؛ از جمله، ارزش و اهمیت آن نسبت به شخصی که ادعای کرامت دارد و برای دیگران که با این ادعا مواجه هستند. این نوشتار، از نگاه عارفان مسلمان به منظور پاسخ به این پرسش و همچنین برای جلوگیری از آسیبهایی مانند مفتون شدن در اثر مشاهده خرق عادت _ که از این راه ممکن است دامنگیر انسان شود _ سامان یافته است. وجود مدعیان ولایت و به طور خاص، مدعیان مهدویت و ایجاد حلقههای گوناگون انحرافی، ضرورت این بحث را موجه میسازد. از جمله یافتههای پژوهش این است که کرامت حقیقی، معرفت به خدا و تخلّق به اخلاق الله است، نه صرف تصرفات ظاهری در طبیعت. اولیای حقیقی خداوند به خرق عادات توجه نکردهاند و حتی آن را کتمان میکنند و تصرف در عالم در محضر خداوند را خلاف ادب میدانند. مشغول شدن به خرق عادت و غافل گردیدن از معرفت حق، میتواند مکر و استدراج در حق متصرّف باشد. از جمله آسیبهایی که اینچنین به جامعه وارد میشود و دوستداران این طریق را در گرداب خود فرو میبرد، پیروی بیچون و چرا از مدعیانی است که برای اثبات ادعای خود دست به خرق عادت و کرامت میزنند. نوشتار پیش رو ما را به این نتیجه رهنمون میسازد که هر کار خارقالعادهای کرامت نیست و انسانی صالح که کرامت دارد، کرامت خود را وسیله جلب توجه دیگران و جمعآوری مریدان نمیکند.<br /><strong> </strong>پژوهش های مهدوی۲۴۲۳-۷۶۵۵41620160320بزوغ الشمس من المغرب هل هو رمزی أم حقیقة؟طلوع خورشید از مغرب، نماد یا واقعیت85108125239FAمصطفی ورمزیارکارشناس ارشد تفسیر و علوم قرآنJournal Article20210130یبدو من الظواهر التی تم العثور علیها ولها صلة بعلامات الظهور کعلامات القیامة أو الأحداث المستقبلیةبشکل عام أنها أموراً غیر اعتیادیة وعجیبة فی بعض الموارد، بل قد تقود الإنسان إلی الحیرة والدهشة فیعتقد عدم تحقق مثل تلک الحالات أبداً وکونها من الحالات الشاذة والنادرة.<br />لذلک،تم الافتراضفی بحث علامات الظهور بأنه ربما کانت لغة التعبیر عن مثل هذه الحالاتهی ضرب من الخیال! ولیس لها حقیقة!ومن الأمثلة علی ذلک: ظهور الدجال والقضایا المتعلقة به.<br />استعرض الباحث فی هذه الدراسة وبأسلوب تحلیلی مصادر الحدیث وأجاب عنبعض التساؤات، مثل: هل أن علامات الظهور أو علامات القیامة هی ضرب من الخیال أم حقیقة؟ وهل سیحدث مثل هذا الحادث أو له معنى ظاهر وراءهذا المعنی؟ أو أن له إشارة إلی أمر آخر کظهور الإمام المهدی4 أو غیر ذلک؟<br />وبعدتقدیم وثائق کلا الطرفین(الإثبات والنفی): یمکن التوصل إلى استنتاج أن هذا الحدث هو حقیقة وأما القول بکونه ضرب من الخیال وأنه غیر حقیقی فلا یخلو أیضا من العنایة والاهتمام.یافتههای مربوط به نشانههای ظهور، علائم قیامت یا بهطور کلی اتفاقات مربوط به آینده، در برخی موارد غیرعادی و عجیب به نظر میرسد و حتی گاهی چنان انسان را در شگفتی فرو میبرد که گمان میرود چنین واقعهای تحقق نایافتنی است و به فعلیت نخواهد رسید. از اینرو در بحث علائم ظهور، این فرضیه مطرح است که چهبسا زبان بیان اینگونه موارد، نمادین و غیرواقعی باشد. دجال و مطالب در ارتباط با آن را میتوان از این قسم برشمرد.<br />نوشتار پیش رو با روش تحلیل منابع حدیثی، این امر را بررسی میکند و در پی پاسخگویی به این پرسشهاست که آیا طلوع خورشید از مغرب به عنوان یکی از علائم ظهور یا نشانههای قیامت، جریانی واقعی است یا نمادین؟ آیا چنین حادثهای رخ خواهد داد یا دارای معنایی ورای این ظاهر است و به امری دیگر همچون ظهور امام مهدی4 یا نظایر آن اشاره دارد؟ آنگاه پس از ارائه مستندات دو طرف، به این نتیجه خواهد رسید که این واقعه، امری واقعی است؛ اگر چه نمادین بودن آن نیز خالی از عنایت و اهتمام نیست.پژوهش های مهدوی۲۴۲۳-۷۶۵۵41620160320وجهات نظر ابن عربی حول وزراء الإمام المهدی و نقدهدیدگاه ابنعربی درباره وزرای امام مهدی و نقد آن109126125240FAمجتبی خانیپژوهشگر گروه قرآن و حدیث مؤسسه آینده روشن (پژوهشکده مهدویت) قمJournal Article20210130ابن عربی هو عالم وعارف سنی مشهور. تحدث فی الباب 366 من أبواب کتابه المعروف "الفتوحات المکیة"عن الإمام المهدی4 و وزرائه. وأشار فی بدایة حدیثه إلی ضرورة وجود الوزیر إلى جانب الإمام المهدی4. ثم تابع البحث بمناقشة عددهم وخصائصهم.<br />وأکد فی ختام بحثه علی أن وزراء الإمام المهدی4 هم تسعة. ولا مفر من أن یکون لهم میزات تسعة أیضاً. هذاهو موجز ما تکلم به ابن عربی فی دعواه حول وزراء الإمام المهدی4. استند ابن عربی علی أحادیث ضعیفة أحیاناً،أو علی کشفه وشهوده أحیاناً أخری.<br />قدم الباحث فی هذه الدراسة ومن خلال عرض أسلوب وصفی-تحلیلی مضافاً إلی طرح آراء ابن عربی فی مسألة وزراء الإمام المهدی4 نقداً لآرائه وذکر روایات الفریقینابنعربی _ از جمله عالمان و عرفای بنام اهلسنت _ در باب 366 از ابواب کتاب معروف خود _ الفتوحات المکیة _ از امام مهدی4 و وزرای ایشان سخن گفته است. وی ابتدا به ضرورت وجود وزیر برای حضرت اشاره میکند و در ادامه، به بحث درباره تعداد و ویژگیهای آنها میپردازد. او در پایان مباحث خود، تأکید میکند وزرای امام مهدی4 نُه نفر هستند که ناگزیر باید نُه ویژگی داشته باشند. اینها خلاصۀ مجموعه ادعاهای ابنعربی در باب وزرای امام مهدی4 است که گاه مستند به احادیث ضعیف و گاه مستند به کشف و شهود اوست.<br />در این نوشتار سعی شده با روش توصیفی _ تحلیلی، افزون بر طرح آرای ابنعربی در مسئلۀ وزیران امام مهدی4 به نقد آرای وی در این باب بپردازیم و روایاتی از شیعه و اهلسنت در اینباره را بازگو نماییم.پژوهش های مهدوی۲۴۲۳-۷۶۵۵41620160320الأضرار التی یتعرض لها المجتمع المنتظر فی مواجهة الموعود
(بالمقارنة مع تعامل الیهود مع نبیینمن أنبیائهم الموعودین)آسیبشناسی جامعه منتظر در مواجهه با موعود (مقایسه موردی تعامل یهودیان با دو پیامبر موعودِ خود)127146125242FAپرویز آزادیاستادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه بینالمللی امام خمینی قزوینJournal Article20210130للمجتمع المنتظر أضراره الخاصة به جنبا إلى جنب مع المجتمعات البشریة الأخرى. <br />وقد کشف المنتظرین لظهور هذه الأضرار التی تسوقهم إلی معرفة نقاط ضعفهم لیخرجوا منتصرین عند الابتلاء بها أخیراً. <br />ومن جملة هذه الابتلاءات: <br />کیفیة التصدی والمواجهة لفکرة منکری المهدی الموعود واعتقاد کونه أمراً ضروریاً <br />لا یمکن إنکاره رغم ما ستلحق بهذه المواجهة من أضرار فادحة لا یمکن تعویضها فی <br />المجتمع المنتظر. <br />استعرض الباحث فی هذه الدراسة علل وأسباب عدم قبول الموعود المنتظر _ الموعود الذی اتفق علیه الجمیع -. <br />وذکر أمرین مشابهین من حیث الموضوع یمکن وقوعهما فی المجتمع، لکنهما مختلفان من حیث الزمان والمکان. <br />فالیهود مثلاً هم من المجتمعات التی أرسل لهم أنبیاء کثیرون. <br />فالمسیح7 والنبی محمد6 هما من حملة الأنبیاء الذین بعثهم الله إلی الیهود وکانت لهم أهمیة خاصة فی هذا المجتمع، بعد أن انتظروا ظهورهما. <br />استعرض الباحث فی هذه الدراسة: کیفیة مواجهة الیهود لهما، وقد عرفوا علاماتهما مسبقاً، فکانوا منتظرین لهما وقد عرفوهما جیداً عند ظهورهما.جامعه منتظر در کنار سایر جوامع بشری، آسیبهای ویژۀ خود را دارد. شناسایی این آسیبها سبب آشنایی منتظران با نقاط ضعف خود میشود که در هنگام ابتلا، از آن سربلند بیرون آیند. چگونگی رویارو شدن با موعودی انکارناپذیر، یکی از این ابتلاهاست. این رویارویی میتواند آسیبهایی جبرانناپذیر برای جامعه منتظران به بار آورد. در این نوشتار، تلاش میشود علل عدم پذیرش موعود منتظر _ آن هم موعودی که آن را کاملاً پذیرفتهاند _ بررسی میشود.<br />در این پژوهش، یک جامعه در دو موقعیت مشابه از نظر موضوع، ولی متفاوت از نظر زمانی و مکانی مورد مطالعه قرار میگیرد. یهودیان از جوامعی هستند که پیامبران بسیاری برای آنها ارسال شده است. در این میان، دو مورد از پیامبران یهودیان، حضرت مسیح7 و حضرت محمد6 بسیار دارای اهمیتاند؛ چرا که همواره وعده آمدن آن دو پیامبر در آموزههای یهود وجود داشته و یهودیان، منتظر ظهورشان بودهاند. در این نوشتار، چگونگی رویارو شدن یهودیان با این دو پیامبر _ که نشانههایشان را داشتند، انتظارشان را میکشیدند و هنگام ظهور نیز آنان را به خوبی شناختند _ بررسی میشود.پژوهش های مهدوی۲۴۲۳-۷۶۵۵41620160320أسس ومبادئ مهدویةابن تومرت فی بلاد المغرب الإسلامی؛ الجذور والسیاقاتمبانی مهدویت ابنتومرت در مغرب اسلامی؛ ریشهها و زمینهها147166125243FAمحمدحسن بهنامفراستادیار و عضو هیئت علمی و مدیر آموزش مجتمع آموزش عالی اسفراینJournal Article20210130المهدویةهی واحدة من أهم الموضوعات القرآنیة الروائیة الکلامیة و السیاسیة الدینامیکیة و المتحرکة فی التاریخ الإسلامی.<br />لعب المعتقد المهدوی والمنجی الموعود أدواراً مهمة فی المجالات الثقافیة والعقائدیة المختلفة،وکانت عاملاً أساسیاً فی ظهور الحرکات والتیارات الإصلاحیة للحوزات العلمیة والفلسفیة.<br />أما فی شمال أفریقیا والمغرب الأقصی: فقد ظهرت تحدیداً حوزات نمت وترعرعت فیها هذه الحرکات وکانت ملفتة للنظر.<br />وقد ظهر فیها الکثیر من مدعی المهدویة ومنهم: «ابن تومرت» فی المغرب الإسلامی.<br />نجح "ابن تومرت"فی تأسیس دولة "الموحدون" فی المغرب الإسلامی.<br />تناول الباحث فی هذه الدراسة مبادئ وأصول اعتقاد المهدویة لابن "تیومرث"التی تعتبرمن أهم المسائل فی هذا البحث واستعرض أیضاً تحلیلاً لجذور وسیاقات معتقد المهدویة فی المغرب الأقصی. وقلّ ما ذکرت الأبحاث المتنوعة موضوع المهدویة فی المغرب.<br />وفقا لذلک، یمکن أن تفتح أسس ومبادئ المهدویة"لابن تومرت"وتقییم جذور المهدویة من زوایا مختلفة فی المغرب الإسلامی آفاقاً جدیدة فی تاریخ الفکر والحرکات المهدویة فی المغربمهدویت، از جمله موضوعات مهم قرآنی، روایی، کلامی و سیاسی است که از ارکان پویای تاریخ اسلام به شمار میرود. اندیشه مهدویت و موعودگرایی، در محیطهای گوناگون فرهنگی و اعتقادی، نقشی مهم ایفا کرده و در جنبشهای اصلاحطلبانه حوزههای علمی و فلسفی، عاملی بنیادی به شمار رفته است. شمال آفریقا و مغربالاقصی با ویژگیهای خاص خود، حوزههایی هستند که اندیشه مهدویت در آنجا رشدی درخور توجه داشته است. از اینرو مدعیان مهدویت بسیاری نیز در آنجا سر برآوردهاند. یکی از جریانهای مدعی مهدویت در مغرب اسلامی را ابنتومرت ایجاد کرد. وی موفق به ایجاد دولتی به نام موحدون نیز شد. مبانی و اصول اندیشه مهدویت ابنتومرت از جمله مهمترین مسائلی است که در این نوشتار تلاش است به آن پرداخته شود. همچنین شناخت و تحلیل ریشهها و زمینههای اندیشه مهدویت در مغرب دور، مسئلهای مهم به شمار میآید که در نوشتههای مربوط به مهدویت مغرب، کمتر به آن اشاره شده است. بر این اساس، مبانی مهدویت ابنتومرت و ارزیابی ریشههای مهدویت از زوایای مختلف در مغرب اسلامی، میتواند در تاریخ فکر و جریان مهدویت مغرب، عرصههایی جدید بگشاید.